Skip to main content Bamadaba  bamanankan daɲɛgafe / dictionnaire du

O - o

.

prt. empathie (particule d'empathie). cɛ̀ ó ! hé (l'homme) !

prn. ce (celui, celui-là). mín í ní mín mána bɛ̀n, nà ní ò yé celui que tu rencontreras, amène-le

dtm. ce (cette … là, cet ... là, celle ... là - démonstratif, déterminatif d'un nom, se place devant lui). ò cógo mán ɲì ! cette manière de faire n'est pas bonne ! ò tùma ná ò yɔ́rɔ lá… à ce moment là, alors , dans ce cas

; .

conj. DISTR (tout, tous, chaque, n'importe lequel (entre deux mots identiques)). dɔ́gɔkun ô dɔ́gɔkun chaque semaine màa ô màa n'importe qui, qui que ce soit í yé ô yé, í cɛ́ sìrilen chaque fois qu'on te voit, tu portes une ceinture (sur ton "boubou") à bɛ́ nà ô, à tɛ́ nà ô, né má ò dɔ́n vient-il ? ne vient-il pas ? Je n'en sais rien

Obama

n.prop. NOM.ETRG, Obama (Barack Obama, président des États-Unis 2009-2017).

obɛrizini

n. aubergine. jàgaro. laadalatomatiw, obɛriziniw, daa, jaba ninnu kelen-kelen jɔda bɛ naw dilali la (BEDE, 2016) ETRG.FRA.

obi

n. obus. gɛ̀lɛden. Gɛlɛkisɛ min bɛ wele «Obi», u y'o de kɛ, ka Minusima dagayɔrɔ in bon. U fɔlɔla ka mɔbili dɔ fa mugu jugu la k'o pɛrɛn dagayɔrɔ in donda la ka tiɲɛni kɛ, ka sɔrɔ ka «Obiw» kɛ ka bonni kɛ.(Kibaru n°529, 2016) ETRG.FRA.

Obiyangi

n.prop. NOM.ETRG, Nguema (Teodoro Obiang Nguema Mbasogo, président de la Guinée Équatoriale, 1979-). Ngema.

Odewudi

n.prop. Audéoud René (Marie Michel Alix René Audéoud, officier, explorateur français, gouverneur su Soudan français 1897).

odezawɛli

n. eau de javel. orijawɛli. ani jisaniyalan dò (odezawèli), walasa ka ji nògò bò a la. (Ɲɛ kɛnɛya, Opération Yeelen, années 1980) ETRG.FRA.

ODIPAC

n.prop. ABR, Office Développement Intégré production Arachidière et céréalière.

unknown
Jɛkabaara n°1, 1986

Odraogo

n.prop. NOM.CL.

óf ófu.

intj. ouf (admiration ; tristesse …)

ofisi

n. office. bìlakun.

Ofisidinizɛri

n.prop. Office du Niger.

unknown
Billets d'Afrique n°128, juin 2017

Ofisiri ofisiri.

n.prop. Office Riz. ofisiri. Moti ofisiri jigi bɛ malo tɔni 111.728 sɔrɔli kan. (Kibaru 479, 2011) ETRG.FRA.

ofisiri

n.prop. Office Riz. Ofisiri. Moti ofisiri jigi bɛ malo tɔni 111.728 sɔrɔli kan. (Kibaru 479, 2011) ETRG.FRA.

ófu óf.

intj. ouf (admiration ; tristesse …)

Ogosagu

n.prop. TOP, Ogossagou (village peul au centre du Mali).

Oguwe

n.prop. TOP, Ogooué, Ogowe (un fleuve au Gabon).

Ohasiweyɛni OHVN. Ohasiwɛni.

n.prop. ABR, Office de developpement de la Haute Vallee du Niger.

Ohasiwɛni OHVN. Ohasiweyɛni.

n.prop. ABR, Office de developpement de la Haute Vallee du Niger.

OHVN Ohasiwɛni; Ohasiweyɛni.

n.prop. ABR, Office de developpement de la Haute Vallee du Niger.

okisizɛni

n. ɔsishɛni. oxygène. nígazi, ɔkisizɛni. Gazi min don, n'a ye ninakilifiɲɛ (okisizɛni) sama, u bɛ yɛlɛma ka kɛ ji ye. (Kibaru 487, 2012) òsishèni bè an joli saniya. (Nyètaa n°2, 1977) ETRG.FRA.

Olandi Holandi.

n.prop. TOP, Pays-Bas (pays).

Olɛnpi

n.prop. TOP, Olympie (centre religieux de la Grèce).

olɛnpiki

n. olympique.

òlû ( ce *pluriel ancien )

pers. ce PL2 (pronom démonstratif pluriel (sert de pronom de rappel au relatif : minnu) : ceux-là ; celles-là, eux, elles, leur). à yé kúma mínnu lámɛ, à yé òlu bɛ́ɛ màra à kɔ́nɔ elle a gardé en mémoire toutes les paroles qu'elle a entendues


nê, ê, àlê, ánw /ã́ṹ ~ ã́ũ̀/, áw /áú ~ áù/, òlû
Pronoms personnels emphatiques (4-27)

Ómarù Úmarù. Moru.

n.prop. NOM.M, Oumar (nom masculin).

omeparazɔli

n. oméprazole. Aw bɛ se ka omoparazɔli fana ta (pilosɛki, gafe ɲɛ Omeparazɔli, Oméprazole) walima Ranitidini, Ranitidine) walasa ka dɔ bɔ kumu na furu la. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Omɛsi

n.prop. ABR, OMS, Organisation Mondiale de Santé.

omo

n. Omo (nom commercial d'une lessive en poudre).

ONI ONU.

n.prop. ABR, Organisation des Nations Unies.

Onisida

n.prop. ABR, ONUSIDA.

onorɛri

n. honoraire. Kɔnsila zeneraliw ye 10 ye, kɔnsila ye 1 ye, baarakɛɲɔgɔnya biro 1, jago nasira la jɛkulu 1, kɔnsila «onorɛri» ye 60 ni kɔ ye. (Kibaru 480, 2012.) ETRG.FRA.

ONU ONI.

n.prop. ABR, Organisation des Nations Unies.

operasiyɔn operasɔn.

n. operason; operasɔn; woperasɔn; ɔpɛrashɔn. opération. k'u to cikè yiriwali baaradaw ka hukumu kònò, i n'a fò operasonw. (Kibaru n°52, 1976) - woperasòn bè nyèjalan dimi kògòlen kènèya, k'a ban pewu. Une opération guérit le Trichiasis de façon définitive.(Ɲɛ kɛnɛya, Opération Yeelen, années 1980) mali baarada minw nyèsinnen bè suman sènè ni baganlamò ma n'u bè wele « òpèrashòn », olu bèe lajèlen y'u bolo don balikukalan kòrò, k'a kè u kun doni ye. (Nyètaa n°2, 1977) ETRG.FRA.

operason operasɔn.

n. operasɔn; operasiyɔn; woperasɔn; ɔpɛrashɔn. opération. k'u to cikè yiriwali baaradaw ka hukumu kònò, i n'a fò operasonw. (Kibaru n°52, 1976) - woperasòn bè nyèjalan dimi kògòlen kènèya, k'a ban pewu. Une opération guérit le Trichiasis de façon définitive.(Ɲɛ kɛnɛya, Opération Yeelen, années 1980) mali baarada minw nyèsinnen bè suman sènè ni baganlamò ma n'u bè wele « òpèrashòn », olu bèe lajèlen y'u bolo don balikukalan kòrò, k'a kè u kun doni ye. (Nyètaa n°2, 1977) ETRG.FRA.

operasɔn

n. opération (entreprise commerciale, industrielle ou agricole de grande envergure). jàtesigi.

ópere

v. 1 •  opérer. bànabaatɔ dɔ́ fúrakɛra tèn, kà dɔ́ óperela certains malades ont été soignés, mais d'autres ont été opérés (kb 2/06 p 3)

2 •  subir une opération.

opiyase

n. opiacé. Kodeyini ye dimimadafura ye min ni opiyasew ye kulu kelen ye. A bɛ kɛ ka dimigɛlɛnw furakɛ. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

opiyɔmu

n. opium. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

oranzimɔnɛ

n. Orange Money.

Orewomisini

n. Auréomycine. - nyèdimi tulunin min bè banakisè faga, i n'a fò: « pomadi orewomisini » (1%).(Ɲɛ kɛnɛya, Opération Yeelen, années 1980) ETRG.FRA.

oreyomisini

n.prop. Auréomycine, chlortétracycline. Tuma dɔw la, joli bɛ bɔ daku fila la, o la, aw bɛ joliw furakɛ ni alikɔli iyode (alcool iodé) ye walima aw bɛ banakisɛfagatulu mu u la i n’a fɔ oreyomisini (auréomycine) siɲɛ 2 walima siɲɛ 3 tile kɔnɔ. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

oreyɔn

n. oreillons. kènkenkɔ̀gɔyɔ. Tuma dɔw la u sababu ye bana wɛrɛw kɔlɔlɔ ye i n’a fɔ: oreyɔn (oreillons), ɲɔni, ketekete, tulodimi. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

orijawɛli

n. eau de javel. odezawɛli. u la da duman, minw sòrò ka di, o ye ninw ye: orijawèli: n'o toni kelen kèra litiri kelen ji la, ka lèrè tilancè kè, a bè o ji nògòlen saniya, k'a fèn juguw faga.(Ji ni keneya) ETRG.FRA.

orizini

n. origine, d'origine. báju, búruju, bɔ́kolo, dá, jù, jùjɔn, lásiri, sábabu, sínti, sún, tàyɔrɔ. dorizini. Suguya ɲuman fɔlɔ, n'o ye « dorizini » ye, o bɛ sɔrɔ mɔbilifeeresobaw fɛ,… (Kibaru 507, 2014) ETRG.FRA.

orobinɛ worobinɛ. ɔrɔbinɛ.

n. robinet.

orobinɛ worobinɛ.

n. robinet. worobinɛ. an bɛ fɔlɔ ka worobinɛ bisita datugu ponpekala minɛ yɔrɔ la, ka ponpekala lamaga sinyɛ 5 walima 10 nyɔgɔn, ka sɔrɔ, ka worobinɛ dayɛlɛ. (Kibaru nimɔrɔ 17) ETRG.FRA.

orobisita

n. robusta (sorte de café).

Orodesi Rodezi.

n.prop. TOP, Rhodésie (pays).

orokɛti

n. roquette. Marifa PM 5.943, karabini 3.736, mɛtɛrɛsi 990, pisitolɛ 473, orokɛti 225, maramafɛn girin 490, misili 6, gerenadi n'o ye pɛrɛnbaranin ye, o 3.177, obi n'o ye mugu jugu ye, o 201, olu de lakodɔnna k'o bɛ mɔgɔ murutilenw bolo.(Kibaru 564, 2019) ETRG.FRA.

Òrokíyà Wòrokià. Marokiya; Wòrokiyà.

n.prop. NOM.F (nom féminin).

oroman

n. roman. Wele jaabira mɔgɔ dɔw y'u kanbɔ poyi ni Oroman sira kan. (Kibaru n°529, 2016) ETRG.FRA.

Oromeneyi

n.prop. NOM.ETRG, Romney (Mitt Romney, gouverneur du Massachusetts, 2003-2007).

Orosiwɛliti

n.prop. NOM.ETRG, Roosevelt (Franklin Roosevelt, président des États-Unis, 1933-1945).

orozi

n. rose. Aw bɛ se ka ɲɛdimifura kamomili (camomille) jima walima orozi (rose) kɛ ɲɛ kan walima bulaw (kɔnpɛrɛsiw, finimugu) sulen ji suma na walasa ka a dimi ni a ŋɛɲɛ nɔgɔya. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Oseyani

n.prop. TOP, Océanie (région de l'océan Pacifique comprenant l'Australasie, la Micronésie, la Mélanésie et la Polynésie).

Osirisi .

n. Osiris (dieu de Égypte antique).

Ositarali Ɔsitarali.

n.prop. TOP, Australie (pays).

ositosini

n. ocytocine. ɔsitosini. Ni ɛrigonowini (ergonovine), ositosini (ocytocine), walima mizopɔrɔsitɔli (misoprostol) bɛ aw bolo kɔrɔ, aw bɛ o pikiri kɛ jibaatɔ la. (Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

òtɛli lòtɛli.

n. hôtel. lòtɛli; lòteli. U ka teli ka sɔrɔ anbilansiw kɔnɔ, foroba yɔrɔw la i n’a fɔ polisisow walima dunanjiginsobaw (otɛliw) kɔnɔ.(Dɔgɔtɔrɔ tɛ sigida min na, 2018) ETRG.FRA.

Otirishi Otirisi.

n.prop. TOP, Autriche (pays).

Otirisi Otirishi.

n.prop. TOP, Autriche (pays).

Otiwolita Ɔtiwɔlita. Ɔtiwɔluta; Hotu Wolita; Walita Sandɔ.

n.prop. TOP, Haute-Volta (ancien nom de pays - Burkina Faso).

Otoman

n.prop. Ottoman (l’Empire ottoman, la plus durable puissance musulmane pendant 624 ans).

OUA

n.prop. ABR, Organisation de l'Unité africaine.

owɛri

n. ovaire. fánso. Cɛ ka balokisɛ o (sipɛrimatozoyidi) de bɛ den bɔ fa fɛ, in'a fɔ muso fana ka balokisɛ (owɛri) bɛ ba yɔrɔ dɔw taamaseere bila den na.(Kunnafoni jɛlenw jɛɲɔgɔnya la) ETRG.FRA.

owili

n. ovule. fánkisɛ, làwajikisɛ, làwakisɛ. Kilidenw:(owili) (Kunnafoni jɛlenw jɛɲɔgɔnya la) ETRG.FRA.

Oyeyi

n.prop. ABR, OEI, Organisation de l'État Islamique.

Oyɛmu

n.prop. TOP, Oyem (une ville au Gabon).

ozeforɛ zoforɛ.

n. Administration des Eaux et Forêts. Mɔ̀gɔw kúmana ò yɛ̀rɛ̂ kàn kósɛbɛ, ò kɔ́fɛ̀ ká kúma ozoforɛ kó kàn. Ozoforɛ y'án dègun !… (Traoré, Hinɛ nana III.01) ETRG.FRA. zoforɛ; ozoforɛ.

ozoforɛ zoforɛ.

n. Administration des Eaux et Forêts. Mɔ̀gɔw kúmana ò yɛ̀rɛ̂ kàn kósɛbɛ, ò kɔ́fɛ̀ ká kúma ozoforɛ kó kàn. Ozoforɛ y'án dègun !… (Traoré, Hinɛ nana III.01) ETRG.FRA. ozeforɛ; ozoforɛ.